بررسی عوامل تأثیرگذار در ناکارآمدی در صنعت سیمان

چكيده

     هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان بر آن است تا ضمن فروش سیمان اطلاعاتی نیز در خصوص سیمان و مطالب مربتط با آن در اختیار شما علاقه مندان قرار دهد. بیش از نیم قرن است که ردپای سیستم های مختلف نگهداری و تعمیرات از مرحله ساختار سنتی تعمیر پس از شکست(BM) تا مراحل تکامل یافته تعمیرات پیشگیرانه(PM) در صنعت سیمان کشور جاری است و اکثر شرکت های سیمانی با هدف مدیریت صحیح فنی بر تجهیزات و افزایش شاخص های بهره وری اقدام به استقرار سیستم های مختلف نگهداری و تعمیرات نموده اند ولی همواره فرآیندهای فنی مهندسی و اجرایی نت درگیر فعالیت های تکراری و روزانه تعمیرات ناشی از توافقات مکرر تجهیزات کلیدی می باشند و نه تنها آرامشی بر مجموعه حاکم نشده است. بلکه سهم بالایی از زحمات بخش فنی و مهندسی را به سراب صنعت تبدیل نموده است. شرکت آسیا مواد شاهرود  در این مقاله علل های ناکارآمدی و موانع فراروی PM و عوامل دخیل و اثربخش در اجرای صحیح و اصولی PM مورد بررسی قرار خواهد داد.

مقدمه

     نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه(PM) مهمترین نوع نگهداری و تعمیرات که اغلب با صرفه ترین آنها نیز میباشد، سیستم نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه است که اهداف زیر را دنبال میکند:

• انجام اقدامات و فعالیت های تصحیحی بر روی ماشین آلات و تأسیسات، قبل از آن که اشکالات جزئی باعث از کار افتادگی آنها گردد.
• حفظ اندازه ها و استانداردهای عملکردی ماشین آلات و تأسیسات.
• حداقل نمودن هزینه های نگهداری و تعمیرات.
• جلوگیری از فرسایش و فرسودگی بیش از اندازه تجهیزات و تأسیسات با توجه به اهداف یاد شده بالا میتوان نگهداری و تعمیرات پیشگیری را به شرح زیرین تعریف نمود:
•         نگهداری و تعمیرات پیشگیری عبارتست از یک روش سیستماتیک برنامه ریزی زمانبندی شده جهت انجام کارهای نگهداری مورد نیاز بر طبق برنامه تنظیمی که در جهت حفظ شرایط بهینه تجهیزات و تأسیسات با توجه به موارد زیر طراحی گردیده است.

 الف) حداقل نمودن توليدات از دست رفته كه ناشي از خرابي و از كار افتادگي تجهيزات و تأسيسات باشد .

ب) تأمين و تضمين عمر مفيد و قانوني تجهيزات سرمايه‌اي.

انواع نگهداري و تعميرات پيشگيرانه (PM)

• نگهداری و تعمیرات وضعی
• نگهداری و تعمیرات کنترلی
• نگهداری و تعمیرات زمانبندی شده

فعاليتهاي نگهداري و تعميرات پيشگيرانه (PM)

پايه و اساس سيستم (PM)شامل فعاليت‌ها و اعمال زير مي‌باشد :

1- نظافت Cleaning

2- بازرسي فني مداوم  Inspection

3- روانكاري بموقع  Lubrication

4-  سرويس و تعمير  SERVICE

5- تعويض replacement

سازماندهي و خواص سيستم نگهداري و تعميرات

بخش نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه(PM) را میتوان به صورت زیر بیان کرد:

مجموعه ای از عوامل پرسنلی، تجهیزات، تسهیلات و ساختمان ها با اهداف تعریف شده طوری در کنار یکدیگر قرار گیرند که بتوانند به طور مؤثر و مفید جوابگوی نیازهای تعمیرات و نگهداری پیشگیرانه منظم دستگاه ها باشند.

     اصولاً جهت اجرای یک برنامه نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه(PM) مناسب و گرفتن نتیجه بهتر یکسری عوامل دخیل میباشند که عبارتند از:

یک – اطلاعات مناسب

دو – نرم افزار مناسب

سه – اجرای منظم و مرتب و به موقع PM

چهار – تجزیه و تحلیل اطلاعات برگشتی

پنج – برنامه ریزی جهت رفع اشکالات

شش – بررسی مشکلات و رفع گلوگاه های بهره برداری

هفت – حمایت مدیریت

      هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد که هر یک از عوامل فوق الذکر خود دارای شرایط دیگری میباشند به عنوان مثال جهت اجرای به موقع و منظم برنامه PM نیاز به عواملی از قبیل آگاهی مجری تجهیزات مناسب و وقت کافی جهت اجرا میباشد و هر کدام از این عوامل رابطه تنگاتنگی با هم دارند و چنانچه هر یک از عوامل مذکور دچار خلل شود کل برنامه تعمیرات پیشگیرانه را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.  

     بررسی عوامل دخیل و اثربخش در اجرای صحیح PM

یک – اطلاعات مناسب: از لحاظ اطلاعات مناسب در سیستم نت کارخانجات سیمان تقریباً اطلاعات خیلی خوب و مناسبی از تجهیزات و دستگاه های خط تولید در آرشیوهای شرکت ها موجود میباشد. شرکت آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد که این اطلاعات از طریق دستورالعملها، نقشه ها، کارخانه های سازنده، پارت لیست ها، شناسنامه فنی دستگاه، کاتالوگ ها و پلاک های دستگاه و غیره در اختیار شرکت قرار گرفته است. و نیازهای یک سیستم نت استاندارد را در حد قابل قبولی برآورده میسازد.

دو – نرم افزار مناسب: از نقاط قوتی که در سیستم نت پیشگیرانه کارخانجات سیمان وجود دارد برخورداری از نرم افزار مناسب جهت پوشش و ارائه به سیستم PM میباشد. شرکت آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد استفاده از این نرم افزار تا حدود زیادی باعث حذف خطای انسانی در مراحل مختلف صدور برنامه و غیره میشود و زمانبندی ها را آسان تر میکند و نگهداری و ضبط گزارشات و به روز در آوردن آنها(update) را با بهره گیری از اطلاعات جدید و انجام محاسبات دقیق مهیا می سازد و تا حدودی هزینه ها را کاهش میدهد.

سه – اجرای منظم، مرتب و به موقع PM: اجرای منظم و صحیح برنامه PM به عوامل دیگری از جمله آگاهی مجری و تخصص مورد نیاز و کافی بستگی دارد که در این قسمت با توجه به تخصص تعریف شده در PM استاندارد و آموزش پرسنل مجری جهت اجرای صحیح و منظم برنامه اشکالاتی در برنامه PM شرکت ها مشاهده میشود که به شرح زیر میباشد:

سه یک – سطح مسئولیت و تخصص: در شرکت های سیمان اکثر پرسنلی که درگیر کار اجرایی PM هستند از تحصیلات و تخصص موردنظر برخوردار نیستند و معمولاً کار اجرای PM توسط پرسنلی انجام می شود که دارای تحصیلات و تخصص پایین تری هستند و به سطح مسئولیت و شرایط احراز شغل در PM شرکت ها به صورت مختصر اشاره شده و وارد جزئیات نشده است.

سه دو – آموزش: آموزش پرسنل جهت فعالیت بر روی دستگاه ها و تجهیزاتی که نیاز به آموزش دارند به طور صحیح و اصولی صورت نمیگیرد و تا حدودی آموزش پرسنل

3-2- آموزش: آموزش پرسنل جهت فعاليت بر روي دستگاه ها و تجهيزاتي كه نياز به آموزش ميباشد به طور صحيح و اصولي صورت نميگيرد و تا حدودي آموزش پرسنل از اولويت‌ها حذف شده است و يا اينكه افرادي جهت آموزش انتخاب مي‌شوند كه ارتباط چنداني با اجراي  PM در كارخانه ندارند هر چند كه توسط واحدها نيازهاي آموزشي پرسنل و شغل‌ها تا حدود زيادي مشخص شده است. هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد از عوارض منفي نبود آموزش كافي ميتوان به اين نكته اشاره كرد كه طي نظرخواهي انجام گرفته با تعدادي از پرسنل درگير اجراي PM مشخص گرديد كه برنامه PM را در حد يك نظافت معمولي و ساده فرض ميكنند و انجام يا عدم انجام آن را در روند توليد كارخانه مؤثر نميدانند .

3-3- تجهیزات مناسب: جهت ثبت و كنترل دستگاه‌ها و تجهيزات در حال كار نياز به وسايل و تجهيزات مناسبي مي‌باشد تا بتوان وضعيت كاري دستگاه را بصورت روزانه و يا هفتگي و ماهيانه از طريق گزارش‌گيري از محل و ركورد برداري از دستگاه انجام داد و سپس با مقايسه آن با وضعيت نرمال دستگاه بتوان به پيشبيني‌ها و برنامه‌ريزي جهت اجراي تعميرات پيشگيرانه اقدام نمود . هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد با اين تجهيزات ميتوان كليه دستگاه‌ها را زير نظر داشت و فرسايش آنها را تحت كنترل و مديريت قرار داد كه در شركت‌هاي سيمان اقداماتي در اين مورد انجام گرفته است ولي مناسب و كافي نبوده و نياز به تجهيزات بيشتر جهت كنترل دقيق‌تر و مستمر تجهيزات و دستگاه‌هاي خط توليد و توجه بيشتري در اين مورد مي‌باشد .

3-4- زمان كافي جهت اجراي PM: در شركت‌هاي سيمان اجراي برنامه PM طبق زمانبندي ارائه شده از طرف واحد برنامه‌ريزي نگهداري و تعميرات انجام نميگيرد و اين ميتواند دلايل مختلفي داشته باشد كه از جمله آن ميتوان به نبود حمايت كافي از PM از طرف مسئولين واحدهاي مجري، در نظر نگرفتن نيروي مختص اجراي PM اشاره كرد كه اين ضعف تا حدود زيادي بر ميزان كارايي يك برنامه PM تأثير منفي ميگذارد .

4-  تجزيه و تحليل اطلاعات برگشتي: طبق نت استاندارد گزارش‌ها و آمارهاي دريافت شده بايد مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد كه در اين تجزيه و تحليل‌ها از جمله موارد زير بايد بررسي شود :

1- شاخصي از زيانهاي ناشي از ركود دستگاه براي انواع ماشين

2- زمان هاي مصرف شده براي تعميرات به تفكيك براي انواع خرابي‌ها

3- دلايل عمده ايجاد خرابي

     بطور مثال از نتايج تجزيه و تحليل رديف دو كه در بالا ذكر شد ميتوان به تقويت تخصص افراد، فراهم آوردن قطعات يدكي و تجهيزات در حد اقتصادي، آموزش روش‌هاي عيب‌يابي، تأمين نيروي انساني. تعيين سازندگان مناسب از نظر قابليت اطمينان محصولات و قابليت اطمينان تعمير محصول (تعميرپذيري) اشاره كرد. هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد در حالي كه در شركت‌هاي سيمان به علت وجود مشكلات عديده‌اي در نحوه اجراي برنامه PM و نبود نيروي متخصص كافي، كمبود تجهيزات و سخت‌افزار و نرم‌افزارهاي موردنياز، چنين تجزيه و تحليل‌هايي صورت نميگيرد و يا اينكه خيلي جزئي و سطحي انجام ميگيرد كه اين باعث كاهش بازدهي سيستم نت كارخانه شده و هزينه اضافي را جهت تعميرات بر شركت تحميل مي‌نمايد و از طرف ديگر سبب افزايش تعميرات اضطراري و توقف‌هاي ناخواسته در سيستم ميگردد .

5-برنامه‌ريزي جهت رفع اشكالات: در بند 4 اشاره بر اين شد كه تجزيه و تحليل اطلاعات به طور صحيح و علمي در شركت‌هاي سيمان انجام نميگيرد و چون پيش‌نياز برنامه‌ريزي جهت رفع اشكالات تجزيه و تحليل اطلاعات برگشتي مي‌باشد هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد عملاً برنامه‌ريزي جهت رفع اشكالات نيز انجام نميگيرد و در صورت انجام گرفتن ناقص مي‌باشد و اين مورد از ايرادات عمده در برنامه تعمير و نگهداري در شركت‌هاي سيمان مي‌باشد .

6- بررسی مشكلات و رفع گلوگاه‌هاي بهره‌برداري: در سيستم PM كليه فعاليت‌ها معطوف به واحدهاي مكانيك و برق مي باشد و فرايندها و عوامل بهره برداري، جايگاهي در مقوله نگهداري و تعميرات ندارند و همين امر باعث ايجاد موانع و گلوگاه‌هاي در خطوط توليد مي گردد كه به ظاهر جزو گلوگاه‌هاي مكانيكي و يا برقي مي‌باشند، هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد ولي در واقع ريشه و دليل اصلي آنها در فرايند نامطلوب بهره‌برداري نهفته است(نوسان در شاخص‌هاي كيفي از مرحله استخراج تا بارگيري) و همين امر باعث مي‌شود متوليان امور فني همواره درگير تسكين معلول‌هاي بخش فني باشند، در صورتي كه دلايل اصلي و ريشه‌ايي در فرايند بهره‌برداري نهان است و از آنجايي كه محوريت PM بر مبناي مديريت بر امور فني(مكانيكي – برقي) تدوين گرديده است همواره خطوط توليد درگير گلوگاه‌هاي مزمن شدهاي هستند كه به علت تكرار زياد و عدم شناسايي ريشه واقعي، در سازمان نهادينه شده و جزو ذات و ماهيت خط توليد پذيرفته مي‌گردند. هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد لازمست توسط كارشناسان نحوه روند تغييرات در شاخص‌هاي كيفي مواد خام و تأثير فراينده‌ي آن بر نرخ خرابي هاي اضطراري دپارتمان‌هاي پخت و سيمان بررسي و تحليل گردد.

7 -حمايت مديريت عالي: از شروط لازم براي كارآمد بودن برنامه تعميرات و نگهداري در هر شركت و سازماني حمايت همه جانبه مديريت عالي آن سازمان از برنامه است و اين امر ميسر نخواهد شد مگر اينكه آن مديريت به ارزش و فوائد چنين برنامه اي براي سازمان واقف باشد و وجود و اجراي سيستم نت را براي سازمان يا شركت مهم و با ارزش بداند و در پي آن شرايط مناسب و امكانات مورد نياز را براي چنين برنامه هایي مهيا سازد هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد در اين راستا مديريت عالي بايد اختيارات ويژه‌اي به مدير فني كه قسمت برنامه‌ريزي تعميرات و نگهداري زير نظر آن است تفويض نمايد به عبارتي از لحاظ چارت سازماني مدير فني نسبت به واحدهاي تعميراتي و اجرايي در سطح بالاتري قرار گيرد تا در جهت پيشبرد اهداف برنامه داراي قدرت اجراي مناسب باشد .

     اما از آنجايي كه ديدگاه مديريت سنتي در صنعت سيمان غالب بوده و از طرفي به علت نبود شناخت كافي مجموعه مديريت عالي اين صنعت نسبت به آثار مثبت اجراي سيستم PM متأسفانه در اكثر كارخانه‌هاي توليد سيمان بهاي لازم و كافي به اين سيستم داده نميشود و اين عدم حمايت باعث ضعف و پايين آمدن راندمان سيستم نت ميشود. هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد البته شايد يكي از عوامل دخيل در عدم حمايت كامل از اين سيستم اين باشد كه آثار مثبت و فوايد اجراي چنين سيستمي در درازمدت حاصل خواهد شد و در كوتاه‌مدت مشهود نيست .

نتيجه‌گيري :

        ضرورت وجود سيستم نت در هر سازمان توليدي بديهي بنظر ميرسد و بكار گيري آن در صنايع توليد پيوسته كه صنعت سيمان نيز از اين دسته صنايع توليدي ميباشد به دليل وابستگي زياد به ماشين‌آلات كاملاً ضروري است و اجراي مناسب سيستم نت ضمن افزايش بهره‌وري در استفاده از ماشين آلات موجب كاهش هزينه‌ها و افزايش سودآوري سازمان ميگردد .

      انجام سيستم نگهداري و تعميرات برنامهريزي شده (PM)همواره منافعي را كه خيلي بيشتر از هزينه‌هايش ميباشد عايد سازمان ميسازد و در اين ميان برنامه‌ريزي قلب و شريان نگهداري و تعميرات پيشگيرانه است هلدینگ آسیا مواد شاهرود در زمینه فروش سیمان در این خصوص مینویسد بعد از آن فاكتورهاي انساني تأثير عمدهاي در نگهداري و تعمير دارند افراد بسيار كمي به لزوم برگشت‌هاي هزينه‌اي و اولويت‌هاي توليد توجه دارند و بسياري از افراد توجهي به آن ندارند .

       لذا براي نتيجه‌گيري دلخواه از يك برنامه PM همواره بايد يك روش حمايتي و كنترل و برنامه‌ريزي مطلوب در جهت اطمينان از انجام آن برنامه وجود داشته باشد كه اجزاء چنين روشي ميتواند شامل موارد زير باشد :

 -1 ليست كردن تمام تجهيزات و فواصلي كه در آن تجهيزات بايستي سرويس PM دريافت نمايند .

 -2 يك برنامه كلان ساليانه كه وظايف را بر حسب ماه، هفته و در صورت لزوم به روز تقسيم كند .

 -3 تعيين اشخاص مسئول و متخصص جهت انجام كار

 -4 بازرسي تصادفي توسط سرپرست مسئول جهت اطمينان از كيفيت كار و اين كه كار به موقع انجام مي‌شود

 -5 به روز درآوردن گزارشات براي نشان دادن اين كه چه موقع كار انجام شده و چه موقع PM بعدي انجام شود .

 – 6 پيگيري لازم در جهت تصحيح وجود هر گونه كاستي و ضعفي در برنامه .

 -7 حمايت و توجه ويژه مديريت عالي سازمان از برنامه PM.

منابع:

 – 1 تعمير و نگهداري برنامهريزي شده، مهندس احمد عرب شمالي، مركز آموزش و تحقيقات صنعتي ايران

 -2 .برنامهريزي سيستماتيك نظام نگهداري و تعميرات در بخش صنايع و خدمات، محمد سيد حسيني، سازمان مديريت صنعتي، بهار 76

-3 مجله تخصصي نگهداري وتعميرات در صنعت سيمان محمد رضا فرزين بهار 92